Unknown

ମୂର୍ଖଶତକ

ଶ୍ରୀ ରାଧାଚରଣ ମହାପାତ୍ର

ମୁଖବନ୍ଧ

ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ସକଳ ବିଷୟରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଁଏ ଶାସ୍ତ୍ରଅଛି । ସେହିପରି ମୂର୍ଖମାନଙ୍କ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଅଛି । ତାହାକୁ ‘‘ମୂର୍ଖଶତକ’’ ବୋଲାଯାଏ । ଏ ଗ୍ରନ୍ଥର ଲେଖକ କିଏ ତାହା ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଣାଯାଇ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ବହୁକାଳରୁ, ସମ୍ଭବତଃ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ପୁସ୍ତକଖଣ୍ଡିର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖାଯାଏ ।

ଗ୍ରନ୍ଥଟି ପଞ୍ଚବିଂଶ ଶ୍ଳୋକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ପୁସ୍ତକ ହେଲେହେଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଶ୍ଳୋକରେ ଚାରିପ୍ରକାର ମୂର୍ଖର ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଅଛି । ତାହାଛଡ଼ା ଆରମ୍ଭରେ ଗୋଟିଏ ଓ ଶେଷରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ଳୋକ ଉପକ୍ରମଣିକା ଓ ଉପସଂହାରସ୍ୱରୂପ ଦିଆଯାଇଅଛି । ପୁସ୍ତକଟିରୁ ବୁଝାଯାଏ, ସେ କାଳରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରକାର ମୂର୍ଖ ଥିଲେ ଓ ମୂର୍ଖମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥୂଳତଃ ଏକଶତ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଉଥିଲା । ମୂର୍ଖବ୍ୟକ୍ତି ଯେପରି ମୂର୍ଖତ୍ୱ ପରିହାରକରି ବ୍ୟବହାର-ଚତୁର ହୋଇପାରନ୍ତି ଓ ଫଳତଃ ଅଭିଜ୍ଞ ଭାବରେ ସଂସାରଯାତ୍ରା ନିର୍ବାହ କରିପାରନ୍ତି, ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହି ଉପାଦେୟ ଗ୍ରନ୍ଥଖଣ୍ଡି ବିରଚିତ ହୋଇଥିଲା ।

‘ମୂର୍ଖଶତକ’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଛତ୍ରରେ ଏପରି ମୂଲ୍ୟବାନ୍‌ ଓ ସାରଗର୍ଭ ଉପଦେଶ ନିହିତ ଅଛି ଯେ ତାହା ସାରାଜୀବନ ମନୁଷ୍ୟର କାର୍ଯ୍ୟୋପଯୋଗୀ ହୋଇପାରେ । ଏଣୁ ବଙ୍ଗଳାର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ‘ସାପ୍ତାହିକ ପତ୍ରିକାରୁ’ ଉକ୍ତ ଶ୍ଳୋକଗୁଡ଼ିକ ସଂଗ୍ରହପୂର୍ବକ କୌତୁହଳବଶତଃ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍କଳ-ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲି । ଦୈବାତ୍‌ ତାହା କେତେକ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ହସ୍ତଗତ ହେବାରୁ ସେମାନେ ପୁସ୍ତିକାଟିକି ଶୀଘ୍ର ମୁଦ୍ରିତ କରାଇ ସାଧାରଣଙ୍କ ସମକ୍ଷରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବାପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ମତ ବ୍ୟକ୍ତ କଲେ । ଏଣୁ ମୁଁ ଉକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ରତୀ ହେଲି ।

ଅତଏବ ପରିଶେଷରେ ବକ୍ତବ୍ୟ ଯଦି ଏହି ପୁସ୍ତିକାପାଠରେ ସାଧାରଣଙ୍କର କିଞ୍ଚିତ୍‌ ଉପକାର ସାଧିତ ହୁଏ ତେବେ ମୁଁ ମୋର ପରିଶ୍ରମ ସାର୍ଥକ ହେଲା ବୋଲି ମନେ କରିବି । ଇତି ।

।ମୁଁ। ବାରିମୂଳ	ଅନୁବାଦକ
ତା ୨୮।୫।୩୧

(୧)
ସାମର୍ଥ୍ୟେ ବିଗତୋଦ୍ୟୋଗଃ

କ୍ଷମତାଥିଲେ କି ହେବ ପ୍ରଚୁର	।
କରମେ ଉତ୍ସାହ ନାହିଁ ଯାହାର	॥
ଧନ ଅରଜିବା ଶକତି ଥାଇ	।
ଦୁଃଖ-ଆଳସ୍ୟେ ଯେ ଦିନ ବଞ୍ଚଇ	॥
ପାଠ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ବୁଦ୍ଧିବୃତ୍ତି	।
ଥିଲେହେଁ ତହିଁ ନ ବଳଇ ମତି	॥
ବୃଥାରେ ଜୀବନ କରେ ଯେ କ୍ଷୟ	।
ସଂସାରେ ଦୁଃଖ ଭୁଞ୍ଜେ ସେ ନିଶ୍ଚୟ	॥
ସୁଧୀଏ ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି	।
ଜୀବନେ ତାର ନୁହଇ ଉନ୍ନତି	॥

(୨)
ସ୍ୱଶ୍ଳାଘୀ ପ୍ରାଜ୍ଞପର୍ଯ୍ୟାଦି

ପଣ୍ଡିତ-ସଭାରେ ବସି ଯେ ଜନ	।
କରଇ ନିଜ ପ୍ରଶଂସା ବର୍ଣ୍ଣନ	॥
ଯେଡ଼େ ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ହୋଇଥାଉ ସେହି	।
ନିପଟ ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ କହି	॥

(୩)
ବେଶ୍ୟାବଚସି ବିଶ୍ୱାସୀ

ବେଶ୍ୟା ବଚନେ ଯେ ବିଶ୍ୱାସ କରେ	।
ଭୋଳ ହୋଇଥାଏ ତାର ପ୍ରେମରେ	॥
ସଂସାରେ ନ କରଇ ଦୃଷ୍ଟିପାତ	।
ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାକୁ ସୁଧୀବ୍ରାତ	॥

(୪)
ପ୍ରତ୍ୟୟୀ ଦମ୍ଭଡ଼ମ୍ୱରେ

ଦମ୍ଭ ଆଡ଼ମ୍ୱର ଦେଖି ଯେ ଜନ	।
ମୂଳ ପଦାର୍ଥେ କରେ ବିସ୍ମରଣ	॥
ଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତରେ ମୂର୍ଖ ସେ ନର	।
ହେଜ ହୃଦୟେ ଏହା ବାରମ୍ୱାର	॥

(୫)
ଦ୍ୟୂତାଦିଚିତ୍ତବଦ୍ଧାଶଃ

ଜୁଆରେ ପାଇବ ନିଶ୍ଚୟ ଧନ	।
ଆଶା କରି ବସିଥାଏ ଯେ ଜନ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ ସଂସାରେ	।
କେବେ ସେ ଉନ୍ନତି କରି ନ ପାରେ	॥

(୬)
କୃଷ୍ୟାଦାୟେଷୁ ସଂଶୟୀ

କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟେ ଲାଭ ହେବ କି ନାହିଁ	।
ସଂଶୟେ ତହୁଁ ଯେ କ୍ଷାନ୍ତି ଲଭଇ	॥
ସୁଧୀଏ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ	।
ଏ ବାଣୀ ଯତନେ ମନରେ ରଖ	॥





(୭)
ନିର୍ବୁଦ୍ଧିଃ ପୌଢ଼କାର୍ଯ୍ୟାର୍ଥୀ

ବୁଦ୍ଧିହୀନ ବୋଲି ନିଜକୁ ଜାଣି	।
ବଡ଼ କରମେ ଯେ ଦିଅଇ ପାଣି	॥
ସେ ଜନ ମୂର୍ଖରେ ହୁଏ ଗଣିତ	।
ଗୁଣିଗଣଙ୍କର ଏସନ ମତ	॥

(୮)
ବିବକ୍ତରସିକୋ ବଣିକ୍‌

ବ୍ୟବସାୟୀ ହୋଇ ନୁହେଁ ରସିକ	।
ଏମନ୍ତ ଜନକୁ ବୋଲନ୍ତି ମୂର୍ଖ	॥

(୯)
ଋଣେନ ସ୍ଥାବରକ୍ରେତା

କରଜ କରି ଯେ ସ୍ଥାବରବିତ୍ତ	।
କୀଣଇ ସେ ଜନ ମୂର୍ଖ ନିଶ୍ଚିତ	॥
ମୂଳ କଳନ୍ତର ହୋଇ ବର୍ଦ୍ଧିତ	।
ଅବଶେଷେ ଯାଏ ସମସ୍ତ ବିତ୍ତ	॥

(୧୦)
ସ୍ଥବିରଃ କନ୍ୟକାବରଃ

ଯେ ବୃଦ୍ଧ ବିବାହ କରି ତରୁଣୀ	।
ରଖଇ ଆପଣା ସଦନେ ଆଣି	॥
ମୂର୍ଖସମାଜେ ସେ ଅଟେ ଅଗ୍ରଣୀ	।
ପ୍ରବୀଣମାନଙ୍କ ଏମନ୍ତ ବାଣୀ	॥

(୧୧)
ବ୍ୟାଖ୍ୟାତା ଚାଶ୍ରୁତୋଗ୍ରନ୍ଥେ

ଅଜଣା ଗ୍ରନ୍ଥ ବୁଝାଇବାପାଇଁ	।
ଯେଉଁ ଜନ ହାଦେ ଚେଷ୍ଟା କରଇ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ବୋଲନ୍ତି ନରେ	।
ଯେଣୁ ଅସାଧ୍ୟ କର୍ମ ସେ ଆଚରେ	॥

(୧୨)
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାର୍ଥେ ଅପହ୍ନବୀ

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଘଟଣା ଦେଖି ଯେ ଜନ	।
ପ୍ରତ୍ୟୟ ନ କରଇ କଦାଚନ	॥
ମୂର୍ଖଜନ ତାକୁ ବୋଲି ସଂସାରେ	।
ପ୍ରବୀଣ ସୁଧୀସମାଜ ମତରେ	॥

(୧୩)
ଚପଳାପତିରୀର୍ଷ୍ୟାଳୁଃ

କୁଳଟା ବିବାହ କରି ଯେ ନର	।
ନାରୀଠାରେ କରେ ହିଂସାବେଭାର	॥
ମହାମୂର୍ଖ ଜନ ବୋଲି ତାହାକୁ	।
ମନେ ରଖ ସର୍ବେ ଏହି କଥାକୁ	॥





(୧୪)
ଶକ୍ତଶତ୍ରୁରଶଙ୍କିତଃ

ପ୍ରବଳ ଶତ୍ରୁଥିବା କଥା ଜାଣି	।
ନିର୍ଭୟେ କାଳ କାଟଇ ଯେ ପୁଣି	॥
ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ଜଗତେ	।
ନ ପାଶୋରିବ ଏହା କଦାଚିତେ	॥

(୧୫)
ଦତ୍ତ୍ୱାଧନାନ୍ୟନୁଶୟୀ

ଧନ ଦାନ କରି ସାରି ଯେ ଜନ	।
ପରେ କରଇ ତା’ ଅନୁଶୋଚନ	॥
ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟରେ ସେ ହୁଅଇ ଗଣା	।
ସାଧୁଜନଙ୍କର ଏହି ଧାରଣା	॥





(୧୬)
କବିନା ହଠପାଠକଃ

ଅପଣ୍ଡିତ ହୋଇ ଯେବଣ ନର	।
ପଣ୍ଡିତ ସହ, କରି ହଠକାର	॥
ତର୍କ-ବିତର୍କେ ହୁଅଇ ପ୍ରବୃତ୍ତ	।
ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟରେ ସେ ପରିଗଣିତ	॥

(୧୭)
ଅପ୍ରସ୍ତାବେ ପଟୁବକ୍ତା

ହେତୁ ବା ବିଷୟ କିଛିହିଁ ନାହି	।
ବୃଥାରେ ଯେ ଜନ ଗଳ୍ପ କରଇ	॥
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାହାକୁ ଭଣି	।
ସଂସାରେ ସେ କିସ କରିବ ପୁଣି	॥





(୧୮)
ପ୍ରସ୍ତାବେ ମୌନକାରକଃ

ପ୍ରସଙ୍ଗ ବା ହେତୁ ପଡ଼ିବାବେଳେ	।
କଥା ନ କହି ଯେ ମୌନ ଆଚରେ	॥
ମୂର୍ଖସମାଜେ ସେ ପରିଗଣିତ	।
ହୁଅଇ ଏହା ସୁଧୀଜନମତ	॥

(୧୯)
ଲାଭକାଳେ କଳହକୃତ୍‌

ଲାଭ ସମୟ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ	।
ଲାଭଦାତା ସଙ୍ଗେ କଳି ଯେ କରେ	॥
ଫଳରେ ଲାଭପଥ ରୋଧ କରେ	।
ମୂର୍ଖ ତାକୁ ବୋଲିଥାନ୍ତି ସଂସାରେ	॥





(୨୦)
ମନ୍ୟୁମାନ୍‌ ଭୋଜନକ୍ଷଣେ

ଭୋଜନ କାଳେ ଯେ କ୍ରୋଧ-ଅନଳେ	।
ଜଳେ, ମୂର୍ଖ ତାକୁ ବୋଲି ଭୂତଳେ	॥

(୨୧)
କୀର୍ଣ୍ଣାର୍ଥଃ ସ୍ଥୂଳଲାଭେନ

ସାମାନ୍ୟ ଲାଭ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଜନ	।
ବ୍ୟୟ କରିଥାଏ ଅଜସ୍ର (ବିପୁଳ) ଧନ	॥
ତାହାକୁ ସାଧୁଏ ବୋଲନ୍ତି ମୂର୍ଖ	।
ଏହି ନୀତିବାଣୀ ମନରେ ରଖ	॥

(୨୨)
ଲୋକୋକ୍ତୌ କ୍ଳିଷ୍ଟସଂବୃତଃ

ଲୋକ ବାକ୍ୟରେ ଯେ ହୁଏ ବ୍ୟଥିତ	।
ମୂର୍ଖ ନାମରେ ସେ ସଦା କଥିତ	॥
(୨୩)
ପୁତ୍ରାଧୀନେ ଧନେ ଦୀନଃ

ପୁତ୍ରହାତେ ଯଥାସର୍ବସ୍ୱ ଦେଇ	।
ଶେଷେ ଯେ ବହୁ ଯାତନା ଭୁଞ୍ଜଇ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ଗଣ୍ୟ ହୁଏ ସେ ନରେ	।
ରଖିଥିବ ଏହା ସ୍ମୃତି ପଥରେ	॥

(୨୪)
ପତ୍ନ୍ୟାଦତ୍ତାର୍ଥଯାଚକଃ

କୌଣସି ପଦାର୍ଥ ଅଥବା ଧନ	।
ପତ୍ନୀକି ଥରେ କରି ସମର୍ପଣ	॥
ପୁଣି ତାହାଠାରୁ ମାଗଇ ଯେହୁ	।
ମୂର୍ଖ ସମାଜେ ଗଣ୍ୟ ହୁଏ ସେହୁ	॥





(୨୫)
ଭାର୍ଯ୍ୟାଖେଦାତ୍‌ କୃତୋବ୍ଦାହଃ

ଏକ ପତ୍ନୀଠାରେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ	।
ସୁଖଲାଭେ ଯେ ଅନ୍ୟଦାର ବିହି	॥
ମୂର୍ଖ ସମାଜେ ସେ ହୁଅଇ ଗଣା	।
ସୁଧୀଗଣଙ୍କର ଏହି ଧାରଣା	॥

(୨୬)
ପୁତ୍ରକୋପାତ୍‌ ତଦନ୍ତକଃ

ପୁତ୍ରଠାରେ କରି କୋପ ପ୍ରକାଶ	।
ପରାଣେ ତାକୁ ଯେ କରଇ ନାଶ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ଗଣ୍ୟ ହୁଏ ସେ ଭବେ	।
ସନ୍ଦେହ ନ କର ଏଥିରେ ଲବେ	॥





(୨୭)
କାମୁକ ସ୍ପର୍ଦ୍ଧୟା ଦାତା

କାମୀଜନ ସଙ୍ଗେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଲଗାଇ	।
ବେଶ୍ୟା ଆଦିଙ୍କି ଯେ ଧନ ଅର୍ପଇ	॥
ମୂର୍ଖଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୁଏ ସେ ଜନ	।
କର ସଦା ଏହି ନୀତି ସ୍ମରଣ	॥

(୨୮)
ଗର୍ବ୍ବବାନ୍‌ ମାର୍ଗଣୋକ୍ତିଭିଃ

କୃପାକାମୀ ଚାଟୁବାକ୍ୟେ ଯେ ଜନ	।
ଆପଣାକୁ କରେ ଗର୍ବିତ ଜ୍ଞାନ	॥
ସେ ଜନ ମୂର୍ଖ ବୋଲାଇ ଜଗତେ	।
ସୁଧୀ ସମାଜର ନିଦେଶ ମତେ	॥





(୨୯)
ଧୀଦର୍ପାନ୍ନ ହିତଶ୍ରୋତା

ନିଜକୁ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ବୋଲି ଜାଣି	।
ଦର୍ପେ ଯେ ହିତବଚନ ନ ଶୁଣି	॥
ବିପଦ-ଖାତେ ସେ ହୁଏ ପତିତ	।
ମୂର୍ଖ ସମାଜେ ସେ ପରିଗଣିତ	॥

(୩୦)
କୁଳୋତ୍ସେକାଦସେବକଃ

କୁଳଗର୍ବେ ସ୍ଫୀତ ହୋଇ ଯେ ଜନ	।
ମନ ମଧ୍ୟେ ଘୃଣା କରି ପୋଷଣ	॥
ପ୍ରୟୋଜନେ ବି ନ କରେ ଗ୍ରହଣ	।
ସେବକ ପଦ, ମୂର୍ଖ ତାକୁ ଘେନ	॥





(୩୧)
ଦତ୍ତ୍ୱାର୍ଥାନ୍‌ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭାନ୍‌ କାମୀ

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ପଦାର୍ଥ ଦେଇ ଯେ ନର	।
କାମ ଚରିତାର୍ଥ କରେ ନିଜର	॥
ତାହାକୁ ଗୋମୂର୍ଖ ବୋଲି ସଂସାରେ	।
ନ ଭୁଲିବ ଏହା କୌଣସି କାଳେ	॥

(୩୨)
ଦତ୍ତ୍ୱା ଶୁଳ୍କମମାର୍ଗଗଃ

ଯେଉଁ ବଣିକ ନିଜ ପଣ୍ୟୋପରି	।
ନ୍ୟାଯ୍ୟ ରାଜଶୁଳ୍କ ଅର୍ପଣ କରି	॥
ଗୁପ୍ତ ପଥେ ଯାଇ ଅନର୍ଥ କରେ	।
ମୂର୍ଖ ତାହାକୁ ବୋଲନ୍ତି ସକଳେ	॥





(୩୩)
ଲୁବ୍ଧେ ଭୂଭୁଜି ଲାଭାର୍ଥୀ

ଯେ ଜନ ନୃପେ ଅତିଲୋଭୀ ଜାଣି	।
ତା’ଠାରୁ ଲାଭ ଆଶା କରେ ପୁଣି	॥
ମହାମୂର୍ଖ ଭବେ ବୋଲାଏ ସେହି	।
ମନେ ରଖ ସର୍ବେ ଏକଥା ଭାଇ	॥

(୩୪)
ନ୍ୟାୟାର୍ଥୀ ଦୁଷ୍ଟଶାସ୍ତରି

ଯହିଁ ଶାସକ ଦୁଷ୍ଟ ଅତ୍ୟାଚାରୀ	।
ନ୍ୟାୟ ବିଚାର ତହୁଁ ଆଶା କରି	॥
ବସି ରହିଥାଏ ଯେବଣ ଜନ	।
ମହାମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାହାକୁ ଘେନ	॥





(୩୫)
କାୟସ୍ଥେ ସ୍ନେହବଦ୍ଧାଶଃ

*କାୟସ୍ଥ ସ୍ନେହେ ନିର୍ଭର କରିଣ	।
ହୃଦେ ଆଶା ପୋଷିଥାଏ ଯେ ଜନ	॥
ମୂର୍ଖ ସମାଜେ ସେ ହୁଏ ଗଣିତ	।
ଏସନ ସାଧୁଜନଙ୍କର ମତ	॥


(୩୬)
କ୍ରୂରେ ମନ୍ତ୍ରିଣି ନିର୍ଭୟଃ

ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କି କ୍ରୂର କର୍ମ୍ମା ଜାଣି	।
ନିର୍ଭୟେ ରାଜ୍ୟେ ଯେ ବିଚାରେ ପୁଣି	॥
ମହାମୂର୍ଖ ବୋଲି ଜାଣିବ ତାକୁ	।
କେଭେଁ ନ ଭୁଲିବ ଏହି କଥାକୁ	॥

* ଏଠାରେ କାୟସ୍ଥ ପଦଦ୍ୱାରା ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କି ବୁଝାଉ ଅଛି । ବିଶେଷତଃ ଯେଉଁମାନେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କଠାରୁ ଖଜଣା ଆଦାୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏମାନେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅତିରିକ୍ତ ଉତ୍ପୀଡ଼ନ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ବଡ଼ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ଥିଲେ । ଅତଏବ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ସ୍ନେହ ବା ଦୟା ଆଶା କରିବା ମୂର୍ଖତାର ପରିଚାୟକ ।

(୩୭)
କୃତଘ୍ନେ ପ୍ରତିକାର୍ଯ୍ୟାର୍ଥୀ

କୃତଘ୍ନର ଉପକାର ନିମିତ୍ତ	।
ଯେ ଜନ ବ୍ୟଗ୍ର ହୁଅଇ ସତତ	॥
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ଜାଣିବ	।
ମନୁ ତାହା କେଭେ ନ ପାଶୋରିବ	॥

(୩୮)
ନୀରସେ ଗୁଣବିକ୍ରୟୀ

ରସ ଗ୍ରହଣ କରି ଯେ ନ ଜାଣେ	।
ତା’ ପାଶେ ଯେ ନିଜ ଗୁଣ ବଖାଣେ	॥
ମୂର୍ଖ ଆଖ୍ୟା ପାଇଥାଇ ସେ ନର	।
ସାଧୁ ଜନଙ୍କର ଏସନ ଗିର	॥

(୩୯)
ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟେ ବୈଦ୍ୟକ୍ରିୟାନ୍ୱେଷୀ

ସୁସ୍ଥ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଇ ଯେ ନର	।
ନାନା ଭେଷଜ କରି ବ୍ୟବହାର	॥
ଶାରୀର ଯନ୍ତ୍ର ବିକୃତ କରଇ	।
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାହାକୁ କହି	॥

(୪୦)
ରୋଗୀ ପଥ୍ୟପରାଙ୍ମୁଖ

ଯେଉଁ ରୋଗୀ ରୋଗଭୋଗ କାଳରେ	।
ପଥ୍ୟ ସେବନ ନ କରି ବିଧିରେ	॥
ନିଜ ମନୋମତ ଭୋଜନ କରି	।
ବିପଦରାଶିକୁ ଆଣଇ ବରି	॥
ମୂର୍ଖସମାଜେ ସେ ହୁଅଇ ଗଣା	।
ସାଧୁଗଣଙ୍କର ଏହି ଧାରଣା	॥



(୪୧)
ଲୋଭେନ ସ୍ୱଜନତ୍ୟାଗୀ

ଲୋଭବଶେ ପଡ଼ି ଯେବଣ ଜନ	।
ତ୍ୟାଗକରେ ନିଜ ଆତ୍ମୀୟ ଜନ	॥
ସୁଧୀଏ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ	।
ପାଶୋରିବ ନାହିଁ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୪୨)
ବାଚା ମିତ୍ରବିରାଗକୃତ୍‌

କର୍କଶ ବଚନ ଭାଷି ଯେ ଜନ	।
ବନ୍ଧୁ ସହ ସାଧେ ମନୋମାଳିନ୍ୟ	॥
ମୂର୍ଖ ନାମେ ସେହି ହୁଏ ବିଦିତ	।
ଏସନ ସୁଧୀସମାଜର ମତ	॥





(୪୩)
ଲାଭକାଳେ କୃତାଳସ୍ୟଃ

ଲାଭସମୟ ଆଗତ ଦେଖିଣ	।
ଆଳସ୍ୟେ ଦିନ କଟାଏ ଯେ ଜନ	॥
ମୂର୍ଖଜନ ମଧ୍ୟେ ତାହାକୁ ଗଣି	।
ପଣ୍ଡିତଗଣଙ୍କ ଏସନ ବାଣୀ	॥

(୪୪)
ମହର୍ଦ୍ଧିଃ କଳହପ୍ରିୟଃ

ବିପୁଳ ବିତ୍ତ ଅଧିକାରୀ ହୋଇ	।
ସ୍ୱଳ୍ପ ଅର୍ଥପାଇଁ କଳି କରଇ	॥
ଯେ ଜନ, ତାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲି ଜାଣି	।
ପଣ୍ଡିତଗଣଙ୍କ ଏସନ ବାଣୀ	॥





(୪୫)
ରାଜ୍ୟାର୍ଥୀ ଗଣକସ୍ୟୋକ୍ତେଃ

ଗଣକମୁଖୁଁ ରାଜଯୋଗବାର୍ତ୍ତା	।
ଶୁଣି ତହିଁରେ ସ୍ଥାପି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆସ୍ଥା	॥
ବସିଥାଏ ଯେହୁ ରାଜ୍ୟଆଶାରେ	।
ମୂର୍ଖଜନ ତାକୁ ବୋଲି ସଂସାରେ	॥

(୪୬)
ମୂର୍ଖମନ୍ତ୍ରେ କୃତାଦରଃ

ମୂର୍ଖଜନ ପରାମର୍ଶ ଘେନିଣ	।
ଯେ ଜନ କର୍ମ କରେ ଅନୁଷ୍ଠାନ	॥
ପଡ଼ଇ ଘୋର ବିପଦେ ସତତ	।
ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟରେ ସେ ପରିଗଣିତ	॥





(୪୭)
ଶୂରୋ ଦୁର୍ବଳବାଧୟା

ଦୁର୍ବଳ ପ୍ରତି କରି ଅତ୍ୟାଚାର	।
ବୋଲାଏ ନିଜକୁ ଯେ ମହାବୀର	॥
ମୂର୍ଖଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୁଏ ସେ ଜନ	।
ପଣ୍ଡିତଗଣଙ୍କ ଉକ୍ତି ଏସନ	॥

(୪୮)
ଦୃଷ୍ଟଦୋଷାଙ୍ଗନାରତଃ

ଯେଉଁ କାମିନୀର ଚରିତ୍ରଦୋଷ	।
ଥରେ ମାତ୍ର ପାଇଅଛି ପ୍ରକାଶ	॥
ତାହାଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ଯେବଣ ନର	।
ଆସକ୍ତ ହୁଏ ସେହି ନାରୀଠାର	॥
ମୂର୍ଖସମାଜେ ସେ ହୁଏ ଗଣିତ	।
ଏମନ୍ତ ଅଟେ ସୁଧୀଜନମତ	॥



(୪୯)
କ୍ଷଣରାଗୀ ଗୁଣାଭ୍ୟାସେ

ଭଲକାର୍ଯ୍ୟ ବା ଗୁଣ ଅଭ୍ୟାସରେ	।
ଯାର ଆସକ୍ତି ଅଳପ କାଳରେ	॥
ହୁଏ ବିଲୀନ, ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ	।
ମନେ ରଖ ସଦା ଏହି କଥାକୁ	॥

(୫୦)
ସଞ୍ଚୟେଽନ୍ୟୈଃ କୃତବ୍ୟୟଃ

ପିତୃପିତାମହ-ସଞ୍ଚିତ ଧନ	।
ବୃଥାରେ ବ୍ୟୟ କରଇ ଯେ ଜନ	॥
ମୂର୍ଖଜନ ତାକୁ ବୋଲି ସଂସାରେ	।
ଗୁଣିଗଣଙ୍କ ଉକ୍ତି ଅନୁସାରେ	॥





(୫୧)
ନୃପାନୁକାରୀ ମାନେନ

ସକଳେ କରିବେ ବୋଲି ସମ୍ମାନ	।
ଗରବେ ନୃପତି-ବେଶ-ଭୂଷଣ	॥
ଅନୁକରଣ କରଇ ଯେ ନର	।
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ବିଚାର	॥

(୫୨)
ଜନେ ରାଜାଦିନିନ୍ଦକଃ

ଯେଉଁବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଜନଆଗରେ	।
ରାଜାମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ନିନ୍ଦା ଆଚରେ	॥
ମୂର୍ଖଜନମଧ୍ୟେ ହୁଏ ସେ ଗଣା	।
ଜ୍ଞାନୀଜନଙ୍କର ଏହି ଧାରଣା	॥






(୫୩)
ଦୁଃଖେ ଦର୍ଶିତଦୈନ୍ୟାର୍ତ୍ତିଃ

ଦୁଃଖ ବା ଦାରିଦ୍ର୍ୟେ ପଡ଼ି ଯେ ନର	।
ସବୁରି ଆଗେ କରେ ତା’ ପ୍ରଚାର	॥
ମୂର୍ଖଜନ ବୋଲି ଜାଣିବ ତାକୁ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୫୪)
ସୁଖେ ବିସ୍ମୃତଦୁର୍ଗତିଃ

ସୁଖ ସମୟ ଆସିଲେ ଯାହାର	।
ପୂର୍ବ କଷ୍ଟକଥା ଯାଏ ପାଶୋର	॥
ମୂର୍ଖଜନ ବୋଲି ତାହାକୁ ଜାଣି	।
ସୁଧୀଜନଙ୍କର ଏସନ ବାଣୀ	॥






(୫୫)
ବହୁବ୍ୟୟୋଽଳରକ୍ଷାର୍ଥଂ

ସାମାନ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ରକ୍ଷଣ ପାଇଁ	।
ପ୍ରଚୁର ଧନ ଯେ ବ୍ୟୟ କରଇ	॥
ମୂର୍ଖନର ବୋଲି ଭାଷିବ ତାକୁ	।
ପାଶୋରିବ ନାହିଁ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୫୬)
ପରୀକ୍ଷାୟୈ ବିଷାଶନଃ

ବିଷ ଖାଇଲେ କି ହୁଏ ଶରୀରେ	।
ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଯେ ନରେ	॥
କୁତୁହଳୀ ହୋଇ ବିଷ ଭକ୍ଷିଣ	।
ବିପଦ ଆପେ କରନ୍ତି ବରଣ	॥
ପଣ୍ଡିତେ ତାହାଙ୍କୁ ମୂର୍ଖ ନାମରେ	।
ଅଭିହିତ କରିଥାନ୍ତି ଲୋକରେ	॥



(୫୭)
ଦଗ୍ଧାର୍ଥୋ ଧାତୁବାଦେନ

ନିକୃଷ୍ଟ ଧାତୁରୁ ସୁନା ବାହାର	।
କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାରେ ଯେ ନର	॥
ଆପଣା ଅର୍ଥ କରେ ଭସ୍ମୀଭୂତ	।
ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାକୁ ସୁଧୀବ୍ରତ	॥

(୫୮)
ରସାୟନୈ ରସକ୍ଷୟୀ

ରସାୟନ ଆଦି ତୀବ୍ର ଭେଷଜ	।
ସେବନ କରି ଯେ ଶରୀର ଓଜଃ	॥
ନଷ୍ଟ କରେ ତାକୁ ପଣ୍ଡିତଗଣ	।
ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟରେ କରନ୍ତି ଗଣନ	॥





(୫୯)
ଆତ୍ମସମ୍ଭାବନାସ୍ତବ୍ଧଃ

ନିଜକୁ ଜଣେ ଅତି ବଡ଼ଜନ	।
ଅବା ପଣ୍ଡିତ ବୋଲି ବିଚାରିଣ	॥
ସଦା ଫୁଲୁଥାଏ ଯେବଣ ଲୋକ	।
ସଂସାର ମଧ୍ୟରେ ସେହିଟି ମୂର୍ଖ	॥

(୬୦)
କ୍ରୋଧାଦାତ୍ମବଧୋଦ୍ୟତଃ

କ୍ରୋଧବଶେ ଯେ ହୁଏ ଆତ୍ମଘାତୀ	।
ସାଧୁଏ ମୂର୍ଖ ତାହାକୁ ବୋଲନ୍ତି	॥

(୬୧)
ନିତ୍ୟଂ ନିଷ୍ଫଳସଞ୍ଚାରୀ

କିଛିହିଁ କର୍ମ୍ମ ଯାହାର ନ ଥାଇ	।
ବୁଲାପରି ସଦା ଘୁରି ବୁଲଇ	॥
ମୂର୍ଖସମାଜେ ସେ ହୁଏ ଗଣିତ	।
ଏମନ୍ତ ସାଧୁଜନଙ୍କର ମତ	॥

(୬୨)
ଯୁଦ୍ଧପ୍ରେକ୍ଷୀ ଶରାହତଃ

ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଯାଇ ଯେ ନର	।
ଶରାଘାତ ପାଇ ରଣକୌଶଳ	॥
ଦେଖୁଥାଏ, ତାକୁ ବୋଲନ୍ତି ମୂର୍ଖ	।
ଏହି କଥାଟିକି ମନରେ ରଖ	॥

(୬୩)
ଶୟୀ ଶତ୍ରୁବିରୋଧେନ

ବଳୀ ଶତ୍ରୁ ସଙ୍ଗେ ବିରୋଧ କରି	।
ନିଶ୍ଚିନ୍ତମନେ ଯେ ନିଦ୍ରା ଆଚରି	॥
ପଣ୍ଡିତେ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୬୪)
ସ୍ୱଳ୍ପାର୍ଥଃ ସ୍ଫୀତଡ଼ମ୍ୱରଃ

ଅତିଅଳ୍ପ ଆୟ କରି ଯେ ନର	।
ଦେଖାଏ ଲୋକେ ବହୁ ଆଡ଼ମ୍ୱର	॥
ମୂର୍ଖନାମରେ ସେ ହୁଏ ବିଦିତ	।
ଏସନ ପଣ୍ଡିତସମାଜମତ	॥

(୬୫)
ପଣ୍ଡିତୋଽସ୍ମୀତି ବାଚାଳଃ

ନିଜକୁ ପଣ୍ଡିତ ମଣି ଯେ ଜନ	।
ସଦା ପ୍ରକାଶଇ ବାଚାଳପଣ	॥
ଜ୍ଞାନୀ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ମୂର୍ଖ ନାମରେ	।
ଅଭିହିତ ହୋଇଥାଏ ଲୋକରେ	॥





(୬୬)
ସୁଭଟୋଽସ୍ମୀତି ନିର୍ଭୟଃ

ଆପଣାକୁ ବଡ଼ ଯୋଦ୍ଧା ଭାବିଣ	।
ନିର୍ଭୟେ ଯେହୁ କରେ ବିଚରଣ	॥
ମୂର୍ଖଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୁଏ ସେ ନର	।
ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ଏସନ ଗିର	॥

(୬୭)
ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତୋଽତି ସ୍ତୁତିଭିଃ

ଚାଟୁକାର ତୋଷାମଦ ବଚନ	।
ଶୁଣି ଆହ୍ଲାଦିତ ହୁଏ ଯେ ଜନ	॥
ତାହାକୁ ବୋକା ବୋଲନ୍ତି ସଂସାରେ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏସନ ଗିରେ	॥





(୬୮)
ମର୍ମ୍ମଭେଦୀ ସ୍ମିତୋକ୍ତିଭିଃ

କେହି ଉପହାସ କରି କହିଲେ	।
ମର୍ମ୍ମଭେଦୀ ବାଣୀ ଯେ ତାକୁ ବୋଲେ	॥
ଗଜମୂର୍ଖ ବୋଲି ବୋଲନ୍ତି ତାକୁ	।
ମନେ ରଖ ସର୍ବେ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୬୯)
ଦରିଦ୍ରହସ୍ତନ୍ୟସ୍ତାର୍ଥଃ

ଅତି ଦରିଦ୍ର ହାତେ ଯେଉଁ ନର	।
ଧନଗଚ୍ଛିତ ରଖେ ଆପଣାର	॥
ତାହାକୁ ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି କହି	।
ଏ ବାଣୀ ସଦା ମନେରଖ ଭାଇ	॥





(୭୦)
ସନ୍ଦିଗ୍ଧେଽର୍ଥେ କୃତବ୍ୟୟଃ

ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ-ସଫଳତା ବିଷୟେ	।
ମାନସେ ବିଶେଷ ସନ୍ଦେହ ଥାଏ	॥
ସେଥିରେ ବ୍ୟୟ କରଇ ଯେ ଧନ	।
ମହାମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାହାକୁ ଘେନ	॥

(୭୧)
ସବ୍ୟୟେ ଲେଖ୍ୟକାଳସ୍ୟଃ

ଆପଣା ଜମାଖରଚ ଲେଖାରେ	।
ଯେଉଁ ଜନ ସଦା ଆଳସ୍ୟ କରେ	॥
ମୂର୍ଖ ନାମରେ ସେ ହୁଏ ବିଦିତ	।
ସାଧୁଜନଙ୍କର ଏସନ ମତ	॥





(୭୨)
ଦୈବବଶାତ୍‌ ତ୍ୟକ୍ତପୌରୁଷଃ

ଦୈବ ଉପରେ ଯେ କରି ନିର୍ଭର	।
ଅବହେଳା କରେ ପୁରୁଷକାର	॥
ବିଦିତ ହୁଏ ସେ ମୂର୍ଖନାମରେ	।
ପ୍ରବୀଣ ସୁଧୀସମାଜ-ମତରେ	॥

(୭୩)
ଗୋଷ୍ଠୀରତିର୍ଦରିଦ୍ରଶ୍ଚ

ଦରିଦ୍ର ହୋଇ ବଡ଼ଲୋକ ସଙ୍ଗେ	।
ଉଚ୍ଚସମାଜେ ଯେ ମିଶଇ ରଙ୍ଗେ	॥
ସାଧୁଏ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ	।
ମନେ ରଖ ସଦା ଏହି କଥାକୁ	॥





(୭୪)
ଦୈନ୍ୟେ ବିସ୍ମୃତଭୋଜନଃ

ଶୋକ ଅବା ତାପ ହେତୁ ଯେ ଜନ	।
ଆହାର କଥା କରେ ବିସ୍ମରଣ	॥
ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ସଂସାରେ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏ ନୀତି-ଗିରେ	॥

(୭୫)
ଗୁଣହୀନଃ କୁଳଶ୍ଳାଘୀ

ଗୁଣହୀନ ହୋଇ ଯେବଣ ନର	।
କୁଳପ୍ରଶଂସା କରଇ ନିଜର	॥
ନିପଟ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ତାହାକୁ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏହି କଥାକୁ	॥





(୭୬)
ଗୀତଗାୟୀ ଖରସ୍ୱରଃ

ଗଧ ପରି ଗଳା ପାଇ ଯେ ଜନ	।
କରଇ ସର୍ବଦା ସଙ୍ଗୀତଗାନ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ଭାଷନ୍ତି ସର୍ବେ	।
ଏକଥାକୁ କେବେ ନ ଭୁଲ ଲବେ	॥

(୭୭)
ଭାର୍ଯ୍ୟାଭୟାନ୍ନିଷିଦ୍ଧାର୍ଥୀ

ଭାର୍ଯ୍ୟା ଭୟରେ ଯେ ଆପଣା ଧନ	।
ଅଥବା ଧନର ବିଷୟମାନ	॥
ଗୋପନ ରଖେ, ସେ ଅଟଇ ମୂର୍ଖ	।
ଏହି ବଚନଟି ମନରେ ରଖ	॥





(୭୮)
କାର୍ପଣ୍ୟେ କ୍ଷାପ୍ତପୂର୍ବଶଃ

ଅତିଶୟ କୃପଣତା ବଶରେ	।
ସବୁଠି ଦୁର୍ନାମ କୀଣେ ଯେ ନରେ	॥
ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ଜଗତେ	।
ମନେ ରଖିଥିବ ଏହା ନିରତେ	॥

(୭୯)
ବ୍ୟକ୍ତଦୋଷଜନଶ୍ଳାଘୀ

ଯେ ଜନଦୋଷ ସବୁରି ଆଗରେ	।
ପ୍ରଚାର ଲଭିଛି ସାରା ସଂସାରେ	॥
ଯେ କରଇ ସେହି ନର-ସୁଖ୍ୟାତି	।
ସର୍ବେ ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲିଥାନ୍ତି	॥





(୮୦)
ସଭାମଧ୍ୟାର୍ଦ୍ଧନିର୍ଗତଃ

ସଭାରେ ବସିଣ ଯେବଣ ଜନ	।
ସମିତି କାର୍ଯ୍ୟ ନୋହୁଁ ଅବସାନ	॥
ସକଳ ସମକ୍ଷେ ସଭା ତ୍ୟଜଇ	।
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାହାକୁ କହି	॥

(୮୧)
ଦୂତୋ ବିସ୍ମୃତସନ୍ଦେଶଃ

ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନେ ପହୁଞ୍ଚି ଯେ ଦୂତ	।
ଭୁଲିଯାଏ ଆଣିଥିବା ସଙ୍କେତ	॥
ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ବୋଲନ୍ତି ସଂସାରେ	।
ଏହିନୀତି ସଦା ରଖ ମନରେ	॥





(୮୨)
କାସବାଂଶ୍ଚୌରିକାରତଃ

ଯେବଣ ନର କାସରୋଗୀ ହୋଇ	।
ରାତ୍ରେ ସିନ୍ଧିଯୋଗେ ଚୋରି କରଇ	॥
ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ଜାଣିବ	।
ଏ ନୀତି-ବାକ୍ୟ କେଭେଁ ନ ଭୁଲିବ	॥

(୮୩)
ଭୁରିଭୋଜବ୍ୟୟଃ କୀର୍ତ୍ତେଃ

କେବଳ ସୁନାମ ହେବା ଆଶାରେ	।
ବଡ଼ ବଡ଼ ଭୋଜି ଦିଏ ଯେ ନରେ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ଜାଣିବ ଭାଇ	।
ଏ ନୀତି କେବେହେଁ ଭୁଲିବ ନାହିଁ	॥





(୮୪)
ଶ୍ଲାଘାୟୈ ସ୍ୱଳ୍ପଭୋଜନଃ

ଖ୍ୟାତି ଗୌରବ ବଢ଼ିବ ନିଜର	।
ବିଚାରି ଯେ ଅତି ଅଳ୍ପ ଆହାର	॥
କରଇ, ତାକୁ ବୋଲି ଗଜମୂର୍ଖ	।
ଏ ନୀତି-ବଚନ ମନରେ ରଖ	॥

ଏହି ଶ୍ଳୋକରେ ‘ଭୋଜ୍ୟ’ର ବିଶିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ତିଅଣ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଅଛି ଯେ ହେତୁ ତିଅଣ ଭଲ ହୋଇଥିଲେ ଲୋକେ ତାହା ବାରମ୍ୱାର ମାଗିଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଭୋଜ୍ୟର ସାଧାରଣ ଅର୍ଥ ଯେ କୌଣସି ସୁଖାଦ୍ୟ ଅଟେ ।

(୮୫)
ସ୍ୱଳ୍ପେଭୋଜ୍ୟେଽତିରସିକଃ

ଅଳ୍ପ ହୋଇଅଛି ଯେଉଁ ତିଅଣ	।
ବାରମ୍ୱାର ତାହା ମାଗେ ଯେ ଜନ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ନିଶ୍ଚେ ଜାଣିବ	।
ଏହି ନୀତି ମାନି ସଦା ଚଳିବ	॥
(୮୬)
ବିକ୍ଷପ୍ତଶ୍ଛଦ୍ମଚାଟୁଭିଃ

ଲୁକ୍କାୟିତ ଚାଟୁବାକ୍ୟେ ଯେ ନର	।
ବିକ୍ଷିପ୍ତଚିତ୍ତ ହୋଇ ଆପଣାର	॥
କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଭୁଲି ହୁଏ ପ୍ରତାରିତ	।
ମୂର୍ଖ ନାମରେ ସେ ସଦା କଥିତ	॥

(୮୭)
ବେଶ୍ୟାବ୍ୟାପାରକଳହୀ

ବେଶ୍ୟାଘଟିତ ବିଷୟେ ଯେ ନରେ	।
ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟେ ପ୍ରକାଶ୍ୟସ୍ଥଳେ	॥
କଳହବାଦେ ହୁଅନ୍ତି ପ୍ରବୃତ୍ତ	।
ମୂର୍ଖନାମେ ସେ ସର୍ବଦା ବିଦିତ	॥






(୮୮)
ଦ୍ୱୟୋର୍ମନ୍ତ୍ରେ ତୃତୀୟକଃ

ଦୁଇଜଣ ଯେଉଁଠାରେ ବସିଣ	।
କରୁଥାନ୍ତି ପରାମର୍ଶ ଗୋପନ	॥
ତହି ଉପସ୍ଥିତ ହୁଏ ଯେ ନର	।
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ମନେ ବିଚାର	॥

(୮୯)
ରାଜପ୍ରସାଦେ ସ୍ଥିରଧୀଃ

ରାଜାକଲେ ଅନଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ	।
ଯେ ଜନ ତାହା ନ ମାନିଣ ଲେଶ	॥
ବସିଥାଏ ଧୀର ସ୍ଥିର ଚିତ୍ତରେ	।
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ତାକୁ ଜାଣ ନିକରେ	॥





(୯୦)
ଅନ୍ୟାୟେନ ବିବର୍ଦ୍ଧିଷୁଃ

କୌଣସି ଅନ୍ୟାୟ କର୍ମ୍ମ ଆଚରି	।
ଯେହୁ ଉନ୍ନତି ଥାଏ ଆଶା କରି	॥
ମୂର୍ଖ ନାମରେ ସେ ହୁଏ ବିଦିତ	।
ଏ ବାଣୀ ସୁମର ସର୍ବେ ନିୟତ	॥

(୯୧)
ଅର୍ଥହୀନେଽର୍ଥକାର୍ଯ୍ୟାର୍ଥୀ

ଅର୍ଥହୀନ ହୋଇ ଯେବଣ ନର	।
ବ୍ୟୟବହୁଳ କାର୍ଯ୍ୟେ ଅଗ୍ରସର	॥
ହୁଅଇ, ବୋଲିବ ମୂର୍ଖ ତାହାକୁ	।
ନ ଭୁଲିବ କେଭେଁ ଏହି କଥାକୁ	॥





(୯୨)
ଜନେ ଗୁହ୍ୟପ୍ରକାଶକଃ

ଗୁପତ କଥା ପ୍ରକାଶ୍ୟେ ପ୍ରଚାରି	।
ନିଜ କଥା ନିଜ ଜନ ଉପରି	॥
ଆଣେ ବିପଦ, ବୋଲି ତାକୁ ମୂର୍ଖ	।
ଏ ବାଣୀ ମନରେ ନିରତେ ରଖ	॥

(୯୩)
ଅଜ୍ଞାତପ୍ରତିଭୂଃ କୀର୍ତ୍ତ୍ୟୈ

କେବଳ କୀରତି ଅବା ସୁନାମ	।
ହେବ ବୋଲି ଯେଉ ପୁରୁଷାଧମ	॥
ଅଜ୍ଞାତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୁଏ ଜାମିନ	।
ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟେ ତାକୁ କର ଗଣନ	॥





(୯୪)
ହିତବାଦିନି ମତ୍ସରୀ

ହିତକଥା କହିବାକୁ ଆସିଲେ	।
ଯେ ଜନ ତାଠାରେ ରୋଷ ଆଚରେ	॥
ମୂର୍ଖ ନର ବୋଲି ଜାଣିବ ତାକୁ	।
କେବେ ନ ଭୁଲିବ ଏହି କଥାକୁ	॥

(୯୫)
ସର୍ବତ୍ର ବିଶ୍ୱସ୍ତମନାଃ

ଯେ ସଦା ସକଳେ ବିଶ୍ୱାସ କରେ	।
ସରଳ ସ୍ୱଭାବ ଯେହୁ ଲୋକରେ	॥
ନ ଚିହ୍ନଇ ସାଧୁ ଅସାଧୁ ଜନେ	।
କାର୍ଯ୍ୟ-ଅକାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଭେଦ ନଜାଣେ	॥
ତାହାକୁ ମୂର୍ଖ ନର ବୋଲି କହି	।
ମନେ ରଖ ଏହି ନୀତିକି ଭାଇ	॥



(୯୬)
ନ ଲୋକବ୍ୟବହାରବିତ୍‌

ଲୋକ ବ୍ୟବହାର ନ ଜାଣେ ଯେହୁ	।
ମୂର୍ଖ ସମାଜେ ଗଣା ହୁଏ ସେହୁ	॥

(୯୭)
ଭିକ୍ଷୁକଶ୍ଚୋଷ୍ଣଭୋଜୀ ଚ

ଭିକ୍ଷୁକ ହୋଇ ସଦା ଯେଉଁ ଜନ	।
କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛେ ଉଷ୍ଣଭୋଜନ	॥
ମୂର୍ଖ ନର ମଧ୍ୟେ ହୁଏ ସେ ଗଣା	।
ଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କର ଏହି ଧାରଣା	॥

(୯୮)
ଗୁରୁଶ୍ଚ ଶିଥିଳକ୍ରିୟଃ

ଗୁରୁପଣ କରୁଥାଇ ଯେ ଜନ	।
କ୍ରିୟା ସଦାଚାର କରି ବର୍ଜ୍ଜନ	॥
ମୂର୍ଖ ବୋଲାଏ ସେ ସଦା ଲୋକରେ	।
ଏ ବାଣୀ ସ୍ମରଣ ରଖ ଚିତ୍ତରେ	॥

(୯୯)
କୁକର୍ମ୍ମଣ୍ୟପି ନିର୍ଲ୍ଲଜ୍ଜଃ

କୁକର୍ମ୍ମ କରି ନାହିଁ କ୍ଷୋଭ ଯାର	।
ନିର୍ଲ୍ଲଜ ପରି ପ୍ରଶଂସା ତାହାର	॥
କରଇ ଯେହୁ ତାକୁ ଏ ଭୂତଳେ	।
ମୂର୍ଖ ବୋଲି ସଦା ଗଣିବ ହେଳେ	॥

(୧୦୦)
ସ୍ୟାନ୍ମୂର୍ଖଶ୍ଚ ସହାସଗୀଃ
ଆହ୍ଲାଦେ ଗୋପାଳ ପରି ଯେ ଜନ	।
ସଦା ଅଟ୍ଟହାସେ ଭାଷେ ବଚନ	॥
ସଭ୍ୟସମାଜେ ତାକୁ ଗଣ୍ଡମୂର୍ଖ	।
ବୋଲିଥାନ୍ତି ସଦା ସକଳ ଲୋକ	॥
***